Najważniejszymi czynnikami które przyczyniają się do powstania raka płaskonabłonkowego regionu głowy i szyi są kancerogeny zawarte w dymie tytoniowym. Ryzyko zachorowania zwiększa się dodatkowo w przypadku nadużywania wysokoprocentowego alkoholu. Nowotwory złośliwe regionu głowy i szyi mogą rozwijać się również na podłożu zmian przednowotworowych.
Zmiana przednowotworowa jest to zmiana na podłożu której może rozwinąć się nowotwór złośliwy. Czas jaki jest potrzebny aby pewne procesy w komórkach doprowadziły do transformacji zmiany przednowotworowej w nowotwór złośliwy liczony jest w latach i jest to stosunkowo powolny proces. Dlatego też badania profilaktyczne są tak ważne. Umożliwiają one wykrycie i podjęcie leczenia na etapie, zanim powstanie i rozwinie się nowotwór.
Wśród zmian przednowotworowych które występują w obszarze błony śluzowej jamy ustnej i gardła, najczęściej wymienia się leukoplakie i erytroplakie, przy czym to erytroplakia ma największy potencjał przekształcania się w zmianę o charakterze złośliwym. Do innych zmian przednowotworowych zalicza się liszaja płaskiego oraz zapalenie czerwieni wargowej.
Najczęściej występującym stanem przedrakowym w obszarze śluzówek jamy ustnej jest leukoplakia czyli rogowacenie białe. Początkowo przybiera wygląd zmętnienia błony śluzowej, później pojawiają się szaro-białe plamy które wraz z czasem grubieją i zlewają się tworząc duże ogniska, które dalej ewoluują w swym wyglądzie z tworzącymi się nadżerkami i owrzodzeniami. Występuje u około 1-3% ludzi i ocenia się, że nawet 15% przypadków ognisk leukoplakii ulegnie wraz z czasem transformacji w zmianę złośliwą. Czynniki etiologiczne leukoplakii są takie same jak w przypadku raka: narażenie na dym papierosowy, alkohol wysokoprocentowy, częste i powtarzające się urazy mechaniczne, infekcje wirusami HPV.
Erytroplakia przybiera postać czerwonej plamy, która może występować w każdej lokalizacji w obszarze śluzówki jamy ustnej i najczęściej przyjmuje charakter pojedynczej, izolowanej zmiany, z dobrze widocznymi, wyraźnymi granicami. Intensywnie czerwony kolor spowodowany jest prześwitywaniem drobnych naczyń krwionośnych przez zanikowy nabłonek śluzówki. W przypadku erytroplakii istnieje bardzo dużo i realne ryzyko transformacji tej zmiany w nowotwór złośliwy.
Liszaj płaski w obszarze jamy ustnej przybiera postać grudek i zmian pęcherzowych układających się obustronnie w obszarze błony śluzowej policzków. Zapalenie czerwienie wargowej jest zmianą lokalizującą się w obrębie wargi dolnej i charakteryzuje się tworzeniem owrzodzeń i strupów.
Zmiany przedrakowe najczęściej nie dają żadnych dolegliwości a ich ewolucja trwa latami, co skłania pacjentów do bagatelizowania ich obecności i nie szukania pomocy u specjalisty. Rozpoznanie zmiany przednowotworowej opiera się na wyniku badania histopatologicznego, które jest następstwem biopsji chirurgicznej podejrzanej zmiany. W przypadku potwierdzenia rozpoznania, najczęstszym sposobem postępowania jest wycięcie chirurgiczne zmiany z oceną marginesów wycięcia w badaniu histopatologicznym. Pacjent powinien pozostać pod stałą opieką specjalistycznej poradni ze świadomością szkodliwości działania dymu tytoniowego, alkoholu, czy urazów błony śluzowej. Taka profilaktyka zmian chorobowych w obszarze błony śluzowej jamy ustnej i gardła może skutkować mniejszą liczbą zachorowań na nowotwory złośliwe regionu głowy i szyi.