Nowotwory głowy i szyi, do których zaliczamy m.in rak gardła, krtani, ślinianek, jamy ustnej, nosa, języka, zatok, tarczycy czy ucha to szczególna grupa nowotworów, w bardzo szybkim czasie powoduje ubytek masy ciała i niedożywienie. Ich szczególne umiejscowienie i stosowane leczenie (radioterapia, chemioterapia, leczenie skojarzone) sprzyjają powstawaniu szeregu skutków ubocznych, m.in. ból i/lub suchość jamy ustnej, niemożność gryzienia, przełykania, pieczenie, dyskomfort w jamie ustnej.
Dolegliwości a przyjmowanie pokarmu
Niekiedy dolegliwości te u pacjentów występują już w momencie pojawienia się zmian nowotworowych i to właśnie te dolegliwości i niemożność przyjmowania pokarmów zmuszają do wizyty u lekarza, dlatego tak ważne jest zgłaszanie się na badania, konsultacje w momencie pojawienia się małej zmiany a nie w momencie, kiedy np. przyjmowanie posiłków jest bardzo dużym wyzwaniem.
Wszystkie te dolegliwości powodują, że spożywanie posiłków kojarzone jest z bólem, trudnościami i w efekcie spożywanie posiłków jest pomijane lub spożywane są one w nieodpowiednich ilościach i nieprawidłowo zestawione.
Oczywiście idealnie byłoby, by odpowiednio zbilansowana dieta była wdrożona jak najszybciej, czyli po rozpoznaniu choroby. W diecie bardzo ważna jest odpowiednia podaż białka i energii.
Potrawy, które nie podrażniają
Do momentu, kiedy nie pojawią się skutki uboczne leczenia, m.in. ból, dolegliwości w jamie ustnej zalecane są posiłki o stałej konsystencji, ale delikatne nie zawierające ostrych i pikantnych przypraw i o umiarkowanej temperaturze. Pamiętajmy, że zwłaszcza w trakcie radioterapii śluzówka w jamie ustnej jest bardziej delikatna i podatna na podrażnienia, dlatego też lepiej wystrzegać się bardzo ostrych, pikantnych i bardzo gorących posiłków.
Z czasem, kiedy odczuwane są zmiany i lekkie dolegliwości ze strony jamy ustnej czy przełyku to należy zmodyfikować skład i konsystencję posiłków. Ale, uwaga nie czekamy aż dolegliwości czy zmiany w jamie ustnej się już pojawią. Nawet jeśli już odczuwalny jest lekki dyskomfort warto skonsultować się z dietetykiem i dobrać konsystencję posiłków.
Zastosowanie będą miały wówczas posiłki o konsystencji płynnej, pół płynnej, papkowate z odpowiednią podażą białka i energii.
Posiłki, które będą dobrze tolerowane, to:
delikatne, przetarte zupy krem wzbogacane mięsem, żółtkiem jaja chude gatunki mięs w postaci pulpetów, mielonej z dodatkiem dużej ilości sosu, który ułatwi gryzienie i połykanie jogurty typu skyr (mają więcej białka) twarożki, sery twarogowe z dodatkiem delikatnych i nie kwaśnych owoców oraz warzyw, np. pomidorem bez skórki, koperkiem galaretki pod każdą postacią, na bazie jaja, chudego mięsa z dodatkiem warzyw i galaretki owocowe puddingi na bazie drobnych kasz (manny, kukurydzianej, jaglanej) sorbety smoothie, musy z delikatnych nie kwaśnych owoców i/lub warzyw delikatne gatunki pieczywa; pszenne, graham, orkiszowe; spożywanie pieczywa ułatwi maczanie go w zupie, rosole, oliwie z oliwek kisiel z siemienia lnianego bez pestek, lub zwykły domowy kisiel bez cukruWszystkie posiłki powinny mieć umiarkowaną temperaturę, posiłki bardzo gorące będą nasilały dolegliwości i podrażniały błonę śluzową jamy ustnej.
Ulgę przyniesie również spożywanie posiłków przez słomkę lub zjadanie ich specjalnymi łyżeczkami przeznaczonymi dla niemowląt (są one specjalnie profilowane i pozwalają na umieszczenie pokarmu w dalszej części jamy ustnej), ale jest to metoda do przetestowania i stosujemy ją wówczas kiedy się ona sprawdza u danej osoby.
NIE ZALECANE SĄ: 
produkty, potrawy ostre i pikantnesucharki, wafle ryżowe, herbatniki, pieczywo chrupkie chrupki kukurydziane; przyklejają się do podniebienia, wnętrza jamy ustnej i mogą powodować dyskomfort i nasilenie się dolegliwości pieczywo pełnoziarniste z dodatkiem ziaren, nasion orzechy w całości twarde cukierki/ landrynki nasiona słonecznika, pestki dyni produkty zawierające cukier, cukierki czekoladowe, czekolady, jeśli już mamy ochotę na coś słodkiego warto poprosić dietetyka o zdrowsze zamienniki słodyczy kolorowe napoje gazowane soki mogą działać również drażniąco na błonę śluzową jamy ustnejPrzyjmowanie odpowiedniej ilości płynów również będzie miało działanie łagodzące na całą jamę ustną, przełyk; uważać należy na wody wysokozmineralizowane, ponieważ mogą działać drażniąco na jamę ustną, przełyk.
Zalecane są płyny o temperaturze pokojowej:
słaba herbata zielona, biała słabe herbaty owocowe, ale nie z owoców egzotycznych/ cytrusów kawa zbożowa z dodatkiem mleka lub napoju roślinnego woda mineralna lub przegotowana; jeśli jest dobrze tolerowana może być z dodatkiem świeżych listków mięty lub melisy słabe kakao na mleku lub napoju roślinnym, które można dodatkowo wzbogacić np., w zmiksowane rozmoczone daktyle, zmiksowanego banana, takie rozwiązanie podniesie kaloryczność napoju, ale nie zwiększy drastycznie wielkości porcji.W przypadku dużego dyskomfortu i suchości jamy ustnej można sięgnąć po substytuty śliny (dostępne w aptekach), które poprawią komfort w jamie ustnej i ochronią zęby. Ale uwaga, nie zalecane będą tutaj płyny do płukania jamy ustnej dostępne w drogeriach, ponieważ mogą działać drażniąco na błonę śluzową jamy ustnej. W zamian do płukania jamy ustnej można stosować napary z szałwii i/lub rumianku.
Ważne jest również dbanie o higienę jamy ustnej, zaleca się by po każdym posiłku przepłukać jamę ustną wodą i w miarę możliwości nie dopuszczać by resztki pokarmów pozostawały na ściankach jamy ustnej, niestety są one pożywką dla „bakterii” i nie mają korzystnego działania na poprawę stanu jamy ustnej.
Źródła białka w diecie:
chude gatunki mięs (kurczak, indyk, schab, chuda cielęcia, chuda wołowina) jaja jogurty typu skyr śmietana 12 lub 18% jako dodatek do potraw (jeśli jest tolerowana nie eliminujemy jej z diety) sery mozzarella, ricotta, mascarpone sery twarogowe chude i półtłuste, twarożki z wyższą zawartością białka produkty wzbogacone w białko (np. chlebek proteinowy) gotowe preparaty w proszku lub płynie dostępne w aptekach, tzw. ONSUWAGA, powyższych wskazówek nie należy traktować jako indywidualnej porady/ konsultacji dietetycznej, są one jedynie materiałem informacyjnym.
W razie pytań napisz maila na adres 
anndiet.poradnia@gmail.com z chęcią odpowiem w najszybciej możliwym terminie.
anndiet.poradnia@gmail.com z chęcią odpowiem w najszybciej możliwym terminie.Pacjentów Specjalistyczny Szpital Onkologiczny NU-MED Tomaszów Mazowiecki zapraszam na indywidualne konsultacje w każdy wtorek.
Autor: dietetyk kliniczny dr Anna Rogulska
O diecie związanej z terapią nowotworów głowy i szyi, także TUTAJ